"Ratte Vyncke en zijn wereld" (Marnixkrant)

 Marnixkrant is het driemaandelijkse ledenblad van Marnixring Internationale Serviceclub vzw. Enige tijd (19de jaargang nr. 102) terug verscheen er een bespreking van het boek "Ratte Vyncke en zijn wereld".

Over Zoeaven, blauwvoeters, Kongo-ontdekkingsreizigers en Witte Paters

Marnixlid Jef Bogaert (MR Torhout Pater Callewaert) is medestichter van het Zedelgemse Ratte Vyncke Comité, dat jaarlijks de Ratte Vyncke prijs uitreikt voor sociaal-cultureel engagement. In 2014 werd Amaat Vyncke (1850-1888) in zijn geboortedorp herdacht door de gemeente Zedelgem met een tentoonstelling waarvan Jef Bogaert curator was. Bij die gelegenheid schreef Bogaert al een biografie over Amaat Vyncke. Nieuwe inzichten en informatiebronnen hebben vandaag geleid tot een nieuwe, meer gedetailleerde versie: 'Ratte Vyncke en zijn wereld'.

Amaat Vyncke (1850-1888) uit het West-Vlaamse Zedelgem studeert aan het Kleinseminarie in Roeselare en wordt er 'Ratte' genoemd wegens zijn rusteloosheid; pas 17 wordt hij vrijwilliger bij de pauselijke zoeaven in Rome.

In het grootseminarie te Brugge ontpopt hij zich als falmingant en sticht er 'De Vlaamse Vlagge', een belangrijk studententijdschrift waar later Gezelle, Verriest, Rodenbach en Persyn aan meewerken. Door tegenwerking van het episcopaat moeten ze ondergronds werken als 'De Swighenden Eede' waaruit in 1881 'Het Manneke uit de Mane' (volksalmanak voor alle Vlamingen) ontstaan is en nog steeds jaarlijks verschijnt !

Vyncke wordt Witte Pater en vertrekt naar Kongo waar hij een actief en avontuurlijk leven leidt ten dienste van de meest hulpbehoevenden in de maatschappij.

Hij overlijdt op 38-jarige leeftijd aan malaria.

Dirk Van Besien,

Algemeen Voorzitter

Kosterszoon Amaat Vyncke (Zedelgem 1850 - Kibanga-Congo 1888) gaat in 1860 op internaat in het klein-seminarie in Roeselare; studiemeester Hugo Verriest geeft de kwajongen de bijnaam Ratte Vyncke. Op zijn 17de wordt hij vrijwilliger in Rome om Paus en Kerkelijke Staat te beschermen bij de eenmaking van Italië. Na twee jaar komt hij terug in Roeselare en bouwt er de studenten-zoeaven uit. Enkele priester-leraars zorgen voor een groeiend Vlaams bewustzijn, in confrontatie met een verbod m het Vlaams te gebruiken.

In het Brugse seminarie starten Amaat Vyncke en Zeger Malfait met de Almanak voor de leerende jeugd van Vlaanderen en dan met De Vlaamsche Vlag(ge), het belangrijkste Vlaamse studententijdschrift tot de de jaren '30. Veel Vlaggeredacteurs spelen een prominente rol in de Vlaamse Beweging (Gezelle, Verriest, Vyncke, Persyn, Rodenbach, Muyldermans, Deprez, Lannoo, Van der Espte, Verschaeve, Callewaert).

Het zoeavenbloed blijft bruisen en Vyncke wordt secretaris van de 'Pauselijke Soldaten Maatschappij Westvlaanderen', waar later Pro Petri Sede uit ontstaat. Door zijn overtuigingskracht zijn het vooral West-Vlaamse oud-zoeaven, die later naar Afrika trekken om als hulpmissionaris de Witte Paters te beschermen.

Het succes van de Vlaamse Vlagge leidt tot een botsing met de bisschop en dus moet de redactie met schuilnamen werken. De Swighenden Eede is geboren. Vandaag kennen we nog de volksalmanak Het Manneke uit de Mane die hieruit ontstaan is. Het is ook De Swighenden Eede die het initiatief neemt om Vynckes 'Brieven van een Vlaamse missionaris' in boekvorm uit te geven. Bij de Prijs voor de Nederlandse letterkunde 1885-1889 kwamen reisverhalen niet in aanmerking maar kregen Vynckes brieven toch een heel positieve beoordeling door de Keurraad.

Vyncke wil zich inzetten voor de meest hulpelozen, daar waar mensen als slaaf ontvoerd worden. Hij wordt Witte Pater. Tijdens zijn noviciaat komt hij nog even terug, naar Vlaanderen, in gezelschap van Emmanuel Faraghit, een jonge vrijgekochte slaaf. Dan gaat het naar Zanzibar. Net als de ontdekkingsreizigers van Leopolds A.I.A. trekken ze in karavaan naar het Tanganyikameer, onder begeleiding van de slaven- en ivoorhandelaars. Hij heeft allerlei taken, o.a. fotografie (met glasnegatieven). De foto's werden veelal omgezet in een gravure, voor een duidelijker beeld. Enkele van deze gravures op basis van een foto gemaakt door Amaat Vyncke bestaan nog. Andere taken zijn o.a. jagen, taxidermie en medische zorg. Zo zal hij in 1885 in Kibanga de eerste vaccinatie tegen pokken in Centraal-Afrika uitvoeren. Net als corona zijn pokken heel besmettelijk, maar veel dodelijker.

In 1888 overlijdt Amaat op 38-jarige leeftijd aan malaria. Hij heeft zijn leven gegeven voor de meest hulpelozen, die het slachtoffer waren van de Arabo-Swahilische slavenhandel. Naar aanleiding van zijn plechtige herdenking te Kortrijk op 25.07.1889 schreef Gezelle de verzen 'Gij zijt de vriend van God'. Ze werden gedrukt op het gedachtenisprentje. Vroeger had Gezelle ook al het gedicht geschreven voor zijn priesterwijding en de verzen 'Vyncke, Vyncke, Vyncke'.

Bron: Het nieuws van West-Vlaanderen.

Aan deze nieuwe biografie werd ongeveer zeven jaar gewerkt. Hiervoor werden meer dan 260 brieven van Amaat Vyncke geraadpleegd.

Het bedrijf Vyncke Clean Energy Technology, net als Amaat overtuigde Vlamingen, heeft deze uitgave financieel ondersteund. De verkoop gebeurt via de auteur. Het grootste deel van de ontvangsen zal doorgestort worden naar een sociaal werk. Meer informatie: jefbogaert@gmail.com. Bemerk: Marnixvriend Jef Bogaert geeft ook lezingen over Amaat "Ratte' Vyncke en over 'De Zoeaven".

De eerstvolgende lezing heeft als thema : De zoeaven - Pauselijke Zoeaven in de Brugse regio. Ze gaat door op maandag 27 februari 19u30 in het lokaal van CM-Sint-Kruis, Moerkerkse Steenweg 118 op initiatief van Heemkunde Brugse Ommeland en Familiekunde Brugge. Meer info: https://www.heemkundebrugsommeland.be/lezing-pauselijke-zouaven

Vynckes laatste rustplaats

Op deze vooravond van de feestdag van Allerheiligen wil ik graag even aandacht besteden aan de laatste rustplaats van Amaat Vyncke, herbegraven juist 125 jaar geleden. Amaat Vyncke overleed aan malaria op 17 oktober 1888 in zijn missiepost Kibanga, 38 jaar oud. Zijn begrafenis, ‘s anderendaags op de missiepost, werd bijgewoond door meer dan duizend mensen.

De missiepost van Kibanga wordt vijf jaar later verlaten. Er heerst heel veel slaapziekte en de streek is verwoest door de slavenraids en door de militaire expedities tegen de slavenhandelaars. Zo zouden er in het voorjaar van 1892 in de streek ongeveer 10.000 mensen gedood zijn of meegenomen als slaaf, met hongersnood tot gevolg. De missie verhuisde naar de streek van Kirungu waar de Witte Paters o.l.v. pater Roelens uit Ardooie in 1893 Boudewijnstad (vandaag Moba) stichtten.

Enkele jaren later besluit men om de zes paters en broeders die begraven liggen in Kibanga, opnieuw te begraven in de kerk van Mpala. Mpala, aan de oostkust van het Tanganyikameer, was het fort dat opgebouwd was door lt. Storms, leider van de vierde karavaan van de AIA maar dat samen met het fort van Kalemie aan de westkust, overgedragen was aan de Witte Paters. Om de Onafhankelijke Kongostaat te erkennen, had Duitsland, eigenaar van Duits-Oost-Afrika, de eis gesteld dat deze nieuwe staat geen militaire posten op de gemeenschappelijke grens zou hebben. Inmiddels was er een nieuwe kerk gebouwd, tegen het militaire fort van Mpala aan.

Eind oktober vertrekt pater Guillemé met enkele helpers per boot naar Kibanga. De missionarissen waaronder de paters Amaat Vyncke (1850-1888), de Torhoutse Leo Marques (1863-1892) en Henri Delaunay (1849-1885) worden ontgraven en overgebracht naar Mpala. Op Allerzielen (2 november) 1897 worden ze plechtig opnieuw begraven, nu in de kerk van Mpala. Boven hun laatste rustplaats wordt een cementegel aangebracht met de overlijdensdatum. De tegel van Amaat Vyncke heeft volgende tekst: “R.I.P RP Vyncke 17-10-1888” (RP = Reverendus Pater, Eerwaarde Pater/Vader).

Hoe dit er in werkelijkheid juist uit ziet, weten we dank zij een foto van de grafsteen van pater Delaunay, met dank aan Patrick Maselis. Amaat Vyncke zelf zorgde voor de laatste foto (1885) van pater Delaunay (rechts op de foto), op de missiepost van Kibanga.

Grafsteen pater Delaunay (met dank aan P. en S. Maselis)

Kibanga 1885, met rechts pater Delaunay 

Binnenzicht kerk Mpala

Ratte Vyncke en zijn wereld: inhoud, auteur, hoe aanschaffen, promotie

 

Ratte Vyncke  en zijn wereld 

 Zoeaven, blauwvoeters, Kongo-ontdekkingsreizigers en Witte Paters

Over Ratte Vyncke:

Amaat Vyncke wordt geboren in 1850 in Zedelgem als zoon van koster Gustje Vyncke. Hij is een ‘doendegaard’ en haalt heel wat kwajongensstreken uit. Leo Claeys (° 1930) vertelde de auteur een nog onbekende anekdote over hoe de broers Vyncke een jonge hond opsloten op de kansel.

In 1860 gaat hij op internaat in het Klein Seminarie in Roeselare. Zijn studiemeester, Hugo Verriest, geeft hem zijn bijnaam Ratte. Amaat heeft wat problemen om zich aan het internaatsleven aan te passen en komt zo in het college van Menen terecht. Op zijn 17de wordt hij vrijwilliger bij de pauselijke zoeaven in Rome, om Paus en Kerkelijke Staat te beschermen bij de eenmaking van Italië. Recent vond ik zijn uniform terug, in het Lievensmuseum in de kerk van Moorslede.

Na twee jaar keert hij terug en studeert verder in het Klein Seminarie waar hij als commandant de studentenbeweging uitbouwde. Enkele priester-leraars (Gezelle, Verriest, …) zorgen voor een groeiend Vlaams bewustzijn, in confrontatie met een opvoeding waarin het gebruik van de Vlaamse taal verboden wordt.

Hij zal priester worden en dus volgt het Grootseminarie in Brugge. De seminaristen Amaat Vyncke en Zeger Maelfait richten de Gilde van De Westvlaamsche Gebroeders op en starten eerst met de “Almanak voor de leerende jeugd van Vlaanderen” en vervolgens met “De Vlaamsche Vlag(ge)”, het belangrijkste Vlaamse studententijdschrift tot de jaren ‘30. Albrecht Rodenbach is de belangrijkste redacteur van beide tijdschriften.

Het zoeavenbloed blijft bruisen en Vyncke wordt secretaris van de “Pauselijke Soldaten Maatschappij Westvlaanderen”, de oud-zoeavenvereniging waar later het nog bestaande Pro Petri Sede uit ontstaat. Zijn overtuigingskracht zorgt er voor dat het vooral West-Vlaamse oud-zoeaven zijn, die later naar Afrika trekken om als hulpmissionarissen de Witte Paters te beschermen.

De jonge priester wordt kapelaan (“onderpastoor”) in Dudzele. Het slapende Dudzele wordt een levendige parochie. Amaat Vyncke richt de “Fanfarengilde der Xaverianen” op (1877), nu de oudste fanfare van Vlaanderen. Daarnaast komen de gaaibolders, het toneel, zang, … Bij de schoolstrijd overtuigd hij senator Leon Van Ockerhout, vriend van baron van Caloen om grond te schenken voor een nieuwe school die dan in enkele maanden tijd gebouwd wordt. Zijn woning, met een beschaduwde tuin, wordt als “de Groene Tente” het centrum van de Vlaamse Beweging.

Het succes van De Vlaamse Vlagge leidt tot een botsing met de bisschop en dus moet de redactie met schuilnamen worden. De Swighenden Eede is geboren. Vandaag kennen we nog de volksalmanak “Het Manneke uit de Mane” dat ontstaan is. Het is ook De Swighenden Eede die later het initiatief neemt om de Vynckes “Brieven van eenen Vlaamschen missionaris” in boekvorm uit te geven¹.

Zijn opleiding tot Witte Pater gebeurt voor in Maison-Carrée, nabij Algiers. Hij gaat niet rechtstreeks naar zijn missiepost maar komt nog even terug om in Rijsel een apostolisch huis op te richten, een huis waar Witte Paters voor hun vertrek kunnen verblijven bij het studies tropische geneeskunde aan de katholieke universiteit van Rijsel. Hij is hier in gezelschap van Emmanuel Faraghit, vrijgekocht slaaf, die later getuige zal zijn bij de antislavernijcampagne van mgr. Lavigerie en daarna als arts terug zal keren naar de nieuwe Onafhankelijke Kongostaat.

Dan vertrekt Vyncke via het nieuwe Suez-kanaal, waar hij het toekomstig belang van het kanaal voor de uitbouw van de haven van Brugge/Zeebrugge voorspelt, naar Zanzibar. Vervolgens trekt met de 4de karavaan van de witte paters via Bagamoyo, Mpapua, Tabora, Ujiji en dan over het Tanganyikameer naar Kibanga. Deze karavaanreis zoals ook Stanley tien jaar eerder op zoek naar Livingstone was begeleid door slaven- en ivoorhanderlaars. Over Stanley vonden we in de nieuwe internationale literatuur een totaal ander plaatje (leugenachtig en weinig respect voor anderen) dan we vroeger op school leerden.

Hij heeft allerlei taken, o.a. fotograaf (met een (ver)draagbaar toestel met glasplaten voor de negatieven). Deze foto’s werden veelal omgezet in een gravure, voor een beter beeld. We vonden enkele van deze gravures terug waarbij het niet gekend was dat ze gemaakt waren op basis van een foto getrokken door Amaat Vyncke. Andere taken zijn o.a. jager (voor bescherming en om vlees te bekomen) en medische zorg. Zo zal hij in 1885 in Kibanga de eerste vaccinatie tegen pokken in Centraal-Afrika uitvoeren. Het vaccin is echter kapot van de hitte en dus grijpt hij naar het oude systeem, de variolatie met huidschilfers van besmette personen. Net als corona zijn pokken heel besmettelijk maar nog veel meer dodelijk: de oversterfte door pokken (in Kibanga) is 20 keer hoger dan bij corona.

In 1888 overlijdt Amaat op 38-jarige leeftijd aan malaria, zijn leven gegeven voor de meest hulpelozen, voor zij die het slachtoffer waren de Arabo-Swahilische slavenhandel. Voor de rouwdienst in Kortrijk schrijft zijn vriend Guido Gezelle het gedicht “Gij zijt de vriend van God”. In het boek worden ook andere gedichten van Gezelle gewijd aan Amaat Vyncke (en aan andere betrokkenen) besproken.

Over de auteur:

Jef Bogaert (° 1953) is in 1989 medestichter van het Zedelgemse Ratte Vyncke Comité, dat jaarlijks de Ratte Vyncke prijs uitreikt voor sociaal-cultureel engagegement. In 2014 wordt Amaat Vyncke (1850-1888) in zijn geboortedorp herdacht door de gemeente Zedelgem met een tentoonstelling waarvan Jef Bogaert curator is. Bij die gelegenheid schrijft hij ook een biografie : Amaat Vyncke (1850-1888) : Zedelgems zoeaaf, blauwvoet-studentenleider en Witte Pater (Zedelgemse historische uitgaven nr. 3).

De toegang tot nieuwe contacten met experts (o.a. prof. em. D. Vangroenweghe en M. Couttenier, verbonden aan het Africa musueum van Tervuren, witte pater L. Lefief, ...) en nieuwe informatiebronnen vormen de basis voor de nieuwe biografie die vandaag beschikbaar is.

Balder Goethals tekende Amaat Vyncke bij het vertrek van de karavaan in Zanzibar. Deze tekening siert het titelblad en de cover.

Over het boek:

Aan deze nieuwe biografie werd ongeveer zeven jaar gewerkt. Hierbij werden meer dan 260 brieven van Amaat Vyncke geraadpleegd. Witte Pater Luc Lefief, voormalig overste voor België, schreef de aanbeveling. Het bedrijf Vyncke Clean Energy Technology, net als Amaat overtuigde Vlamingen, heeft deze uitgave financieel ondersteund. Door hun bijdrage kunnen we het boek aanbieden aan 60 euro en het grootste deel daarvan zal doorgestort worden naar een sociaal werk.

Het boek telt 388 blz. op A4-formaat, is rijk geïllustreerd en wordt uitgegeven met een harde cover en leeslint. De verkoop gebeurt via Jef Bogaert, auteur. Kostprijs 60 euro (exclusief 5 euro verzendingskosten) te storten op BE93 7506 9398 7167. 

Promotie:

Voor de promotie is er ook gestart met een nieuw blog: rattevyncke.blogspot.com. Daarnaast worden lezingen gegeven voor verenigingen over “De zoeaven, ook van bij ons” en over “Ratte Vyncke”. Voor de zoeaven gaat het over alle zoeaven, dus ook bv. Franse en Amerikaanse maar aangevuld met een bespreking van de plaatselijke pauselijke zoeaven. Meer informatie jefbogaert@gmail.com.

1Dat Vynckes brieven ook literair positief werden onthaald was onbekend. Bij de vijfjaarlijkse wedstrijd voor Nederlandse letterkunde 1885-1889 kwamen alleen werken van zuivere letterkundige aard in aanmerking maar toch was de Keurraad uiterst positief: “In Vynckes Brieven glinsteren menige perels van reine gevoelspoëzie. De toon is echt gemoedelijk, ademt tevredenheid, zielsrust, nu en dan opgehelderd door gezonde humor en gulle lach… Vyncke schrijft niet: hij spreekt; hij schetst levendig en kleurig alles wat hij hoort en ziet.”

Witte Pater Luc Lefief over "Ratte Vyncke en zijn wereld" (tekst cover achterpagina)

Dit boek gaat over Amaat Vyncke, die 140 jaar geleden als witte pater naar Kongo vertrok. Hij had er al een geëngageerd leven op zitten: pauselijke zoeaaf, blauwvoeter, stichter van de Vlaamse Vlagge, … Pas in 2014 verscheen Jef Bogaerts eerste biografie over Amaat. Waarom nu al een nieuw boek? De titel is: Amaat Vyncke en zijn wereld. Die wereld was zo ruim dat veel niet gezegd was. Ondertussen vond Bogaert talrijke nieuwe documenten met veel nieuwe relevante informatie. Het geeft ons een levendig beeld over Vynckes wereld.

Deze heruitgave is goed getimed omdat ze samenvalt met de recente internationale opspraak van het koloniale verleden. We leren Vyncke kennen als iemand die de Afrikaanse mens respecteerde en liefhad. Hij stierf voor hen op jonge leeftijd, slechts 38 jaar, na amper vijf jaar Afrika. Dit boek is een welgekomen en hoopvolle stem tussen de vele denigrerende stemmen die het vernederend racisme aanklagen, dat er ook was, maar niet bij allen die in de kolonie werkten. 

 80 jaar na Amaat werden de meeste Afrikaanse landen onafhankelijk. Deze periode had zijn eigen problemen en niet alles is opgelost, maar er zijn "profeten" als Mandela, Tutu, Dr. Mukwege... Amaat was van hen allen een voorloper. Dank je Jef voor het enthousiasme en inleefvermogen waarmee je Amaat Vyncke weer tot leven brengt. 

Luc Lefief, witte pater

Luc Lefief werd geboren in 1932. Zijn grootvader Louis Lefief was lid van de Fanfarengilde der Xaverianen, opgericht door Amaat Vyncke en zorgde regelmatig voor de muzikale begeleiding van Vyncke bij begrafenissen en zalvingen. Kleinzoon Luc Lefief heeft heel bewust het voorbeeld van Amaat Vyncke gevolgd en trad in 1962 toe tot de Sociëteit van de Missionarissen van Afrika (de “witte paters”). In Malawi heeft ook hij een fanfare opgericht. Na zijn terugkeer in ons land wordt hij overste van de Belgische provincie van de Witte Paters tot in 2008 (= afschaffing van de provincie België en opname als de Belgische sector van de nieuwe Provincie Europa). 

Waarom een Amaat Ratte Vyncke blog ?

Mijn vorig blog "'t Zillegems bestier" evolueerde gaandeweg tot een blog waar het nog uitsluitend ging over Amaat Ratte Vyncke. Door het intense zoekwerk heb ik na het verschijnen van de biografie "Amaat Vyncke (1850-1888), Zedelgems zoeaaf, blauwvoet-studentenleider en Witte Pater" (2014) zo veel nieuwe informatie gevonden dan een nieuwe uitgave nodig werd. Die komt er in juni. Het wordt een werk van 388 bladzijden, op A4-formaat, papier 130 gr., hardcover en leeslint. Cover en titelblad hebben een tekening van Balder Goethals.

Heel veel nieuwe informatie dus en toch heb ik mij moeten beperken. Nog meer bladzijden, zou het, zelfs met steun, onbetaalbaar maken om uit te geven, onhandelbaar om te lezen vanwege het gewicht. Toch wil ik u relevante informatie niet achterhouden en dus wordt dit opgelost door dit nieuwe blog. Hier komt regelmatig aanvullende informatie over Amaat Ratte Vyncke: brieffragmenten, informatie over personen die zich lieten inspireren door Ratte Vyncke. Vragen? Stuur gerust een mailtje naar jefbogaert@gmail.com.